I. Elizabeth

I. Elizabeth
I. Elizabeth (y. 1575)
İngiltere ve İrlanda kraliçesi
Hüküm süresi	17 Kasım 1558 – 24 Mart 1603 (44 yıl, 4 ay ve 7 gün)
Taç giymesi	15 Ocak 1559
Önce gelen	I. Mary ve Philip
Sonra gelen	I. James
Doğum	7 Eylül 1533 Greenwich, İngiltere
Ölüm	24 Mart 1603 (69 yaşında) Surrey, İngiltere
Defin	28 Nisan 1603 Westminster Abbey
Hanedan	Tudor
Babası	İngiltere Kralı VIII. Henry
Annesi	Anne Boleyn
Dini	İngiltere Kilisesi
İmza

I. Elizabeth (7 Eylül 1533 - 24 Mart 1603), 17 Kasım 1558'den 1603'teki ölümüne kadar İngiltere ve İrlanda kraliçesi idi. Bakire Kraliçe olarak da bilinen Elizabeth, Tudor Hanedanı'nın beş hükümdarının sonuncusudur.

Elizabeth, Kral VIII. Henry ve idam edilen ikinci eşi Anne Boleyn'in kızıdır. Anne'in Henry ile olan evliliği feshedilmiş, Elizabeth ise gayrimeşru ilan edilmiştir. Üvey kardeşi VI. Edward, 1553'teki ölümüne kadar hüküm sürmüş, tahtı Leydi Jane Gray'e bırakarak iki üvey kız kardeşin, Katolik Mary ve genç Elizabeth'in taht üzerindeki iddialarını, kanunlara rağmen görmezden gelmiştir. Edward'ın vasiyeti görmezden gelinmiş ve yalnızca 9 gün sonra tahttan indirilen Leydi Jane Grey yerine Mary kraliçe ilan edilmiştir. Mary'nin saltanatı sırasında Elizabeth, Protestan isyancıları desteklediği şüphesiyle yaklaşık bir yıl hapsedilmiştir.

Üvey kız kardeşi Mary'nin 1558'deki ölümünün ardından Elizabeth tahta geçmiştir. Elizabeth, sonraları 1. Baron Burghley ilan ettiği William Cecil liderliğindeki bir grup kraliyet danışmanına büyük ölçüde güveniyordur. Elizabeth'in kraliçe olarak yaptığı ilk işlerinden biri, yöneticisi olduğu bir İngiliz Protestan Kilisesi kurmak olmuştur. Bu kilise zaman içinde günümüzdeki İngiltere Kilisesi'ne evrilmiştir. Elizabeth'in evlenip bir varis doğurması beklense de, çok sayıda taliplisi bulunmasına rağmen hiç evlenmemiştir. Ölümünün ardından tahtını uzaktan akrabası İskoçya Kralı VI. James devralarak Birleşik Krallık'ın temellerini atmıştır.

Elizabeth devlet işlerinde babasından ve üvey kardeşlerinden daha ölçülü ve ılımlıdır. Sloganlarından biri "video et taceo" idir ("Görüyorum ve sessiz kalıyorum"). Dini konularda nispeten hoşgörülü davranmış ve sistematik zulümden kaçınmıştır. Papa 1570'de onu gayrimeşru ilan ettikten ve Katolik halkının ona itaatten serbest bıraktıktan sonra, çeşitli komplolar ile canına kast edilmeye çalışılmışsa da, tüm bu planlar Francis Walsingham tarafından yönetilen, bakanlarının oluşturduğu gizli servisinin yardımıyla suya düşürülmüştür. Elizabeth her zaman dış ilişkilerde ihtiyatlı davranmıştır, Fransa ve İspanya gibi büyük güçlerle ittifaklar kurmuştur. Hollanda, Fransa ve İrlanda'daki bir dizi etkisiz, yetersiz kaynaklara sahip askerî harekâtı gönülsüzce desteklemiştir. 1580'lerin ortalarına gelindiğinde, İngiltere artık İspanya ile savaştan kaçınamamıştır.

Yaşlandıkça bekaretiyle ünlenmiştir. Etrafında günün portrelerinde, törenlerinde ve edebiyatında kutlanan bir kişilik kültü oluşmuştur. Elizabeth'in saltanatı Elizabeth devri olarak tanınmıştır. Bu dönem İngiliz tiyatrosu, William Shakespeare ve Christopher Marlowe başta olmak üzere birçok oyun yazarının, tiyatroyu geliştirmesiyle bilinir. Ayrıca bu dönem etkili olan Francis Drake ve Walter Raleigh gibi kaşiflerin kahramanlıkları efsaneleşmiştir. Saltanatının sonlarına doğru, bir dizi ekonomik ve askeri sorun popülerliğini zayıflatmıştır. Elizabeth, hükûmetin harap ve sınırlı olduğu ve komşu ülkelerdeki hükümdarların tahtlarını tehlikeye atan iç sorunlarla karşı karşıya kaldığı bir çağda etkileyici bir artist ("Gloriana") ve inatla ayaklarının üzerinde duran ("İyi Kraliçe Bess") biri olarak kabul edilmiştir. Üvey kardeşlerinin kısa saltanatlarından sonra, tahttaki 44 yılı krallık için istikrar sağlamış ve bir ulusal kimlik duygusunun oluşmasına yardımcı olmuştur.

İlk yılları

Elizabeth’in babası ve annesi, VIII. Henry ile Anne Boleyn. Anne, Elizabeth'in doğumundan yaklaşık üç yıl sonra idam edildi

7 Eylül 1533 tarihinde Greenwich Sarayı'nda doğmuş ve babaannesi York'lu Elizabeth ile anneannesi Leydi Elizabeth Howard'ın adını almıştır. İngiltere Kralı VIII. Henry’nin hayatta kalan ikinci çocuğuydu. Annesi, VIII. Henry’nin ikinci eşi Anne Boleyn idi. Doğduğu sırada Elizabeth, İngiltere tahtının varisiydi. Üvey ablası Mary, bir erkek varis sahibi olmak ve Tudor halefiyetini sağlamak amacıyla, Henry, Mary'nin annesi Aragonlu Catherine ile evliliğini Anne ile evlenebilmek için feshettiğinde meşru bir varis olarak konumunu kaybetmişti. Elizabeth, 10 Eylül 1533 tarihinde vaftiz edildi ve vaftiz babaları Canterbury Başpiskoposu Thomas Cranmer ile Henry Courtenay, 1. Exeter Markisi; vaftiz anneleri ise Elizabeth Stafford, Norfolk Düşesi ile Margaret Wotton, Dorset Markizi idi.

Elizabeth, Aragonlu Catherine'in eceliyle ölümünden dört ay sonra, annesi 19 Mayıs 1536 tarihinde idam edildiğinde iki yıl sekiz aylıktı. Annesinin idamını takiben Elizabeth gayri meşru ilan edilerek taht sırasından çıkarılmıştı. Anne Boleyn’in idamından on bir gün sonra VIII. Henry Jane Seymour ile evlendi. Kraliçe Jane, tahtın tartışmasız varisi olan oğlu Edward'ın doğumundan kısa bir süre sonra ertesi yıl öldü. Elizabeth, üvey erkek kardeşinin sarayına yerleştirildi ve vaftiz töreninde vaftiz giysilerini taşıdı.

Elizabeth'in tahta çıkmadan önceki nadir bir portresi, William Scrots'a atfedilmiştir. 1546 yılında babası için resmedilmiştir.

Elizabeth’in ilk mürebbiyesi Margaret Ryan, genç prenses hakkında “hayatımda gördüğüm en nazik çocuk” demiştir. Daha sonraları Catherine Champernowne, evlendikten sonraki adı Catherine "Kat" Ashley, 1537'de Elizabeth'in mürebbiyesi olarak atanmış ve 1565'teki ölümüne kadar Elizabeth'in dostu olarak kalmıştır. Champernowne, Elizabeth'e dört dil öğretmiştir: Fransızca, Felemenkçe, İtalyanca ve İspanyolca. William Grindal 1544'te mürebbisi olduğunda, Elizabeth İngilizce, Latince ve İtalyanca yazabiliyordu. Yetenekli ve becerikli bir eğitmen olan Grindal sayesinde Elizabeth Fransızca ve Yunanca da ilerledi. 12 yaşına geldiğinde, üvey annesi Catherine Parr'ın dini eserini İngilizceden İtalyanca, Latince ve Fransızcaya çevirmiş ve bu çalışmasını babasına Yeni Yıl hediyesi olarak vermiştir. Gençlik yıllarında ve yaşamı boyunca, Cicero'nun Pro Marcello'su, Boethius'un De consolatione philosophiae'si (Felsefenin Tesellisi), Plutarhos'un bir incelemesi ve Tacitus'un Annales'i (Yıllıklar) da dahil olmak üzere çok sayıda klasik yazarın Latince ve Yunanca eserlerini çevirmiştir.

Grindal 1548'de öldükten sonra, Elizabeth eğitimine kardeşi Edward'ın mürebbisi, öğrenmenin ilgi çekici olması gerektiğine inanan sempatik bir öğretmen olan Roger Ascham ile devam etmiştir. Elizabeth'in eğitim hayatı ve gençlik yılları hakkındaki mevcut bilgiler büyük ölçüde Ascham'ın anılarından gelmektedir. Hayatının son dönemlerinde, yukarıda belirtilenlere ek olarak Galce, Keltçe, İskoçça ve İrlandaca da konuşabildiği düşünülmektedir. Venedik büyükelçisi 1603'te "[bu] dillere o kadar hakim ki her birini kendi ana dili gibi konuşabiliyor" demiştir. Tarihçi Mark Stoyle, ona muhtemelen Maliye Bakanı William Killigrew tarafından Keltçe öğretildiğini öne sürmektedir.

Thomas Seymour

Elizabeth'in vasisi Thomas Seymour, Sudeley'in 1. Baron Seymour'u, ona cinsel tacizde bulunmuş olabileceği düşünülüyor.

Kral VIII. Henry 1547'de ölmüş ve Elizabeth'in üvey kardeşi VI. Edward, dokuz yaşında kral olmuştur. Henry'nin dul eşi Catherine Parr kısa süre sonra VI. Edward'ın amcası ve 1. Somerset Dükü Lord Protector Edward Seymour'un kardeşi Thomas Seymour, Sudeley'in 1. Baron Seymour'u ile evlenmiş; çift, genç Elizabeth'i Chelsea'deki evlerine almıştır. Orada Elizabeth, bazı tarihçilerin hayatının geri kalanında onu etkilediğine inandığı duygusal bir kriz yaşamıştır. Thomas Seymour, 14 yaşındaki Elizabeth'in geceleri odasına girerek genç prensese "dokunmuş", onu birçok şekilde taciz etmiştir. Elizabeth sabahları erkenden kalkarak ve Seymour'un rahatsız edici sabah ziyaretlerinden kaçınmak için etrafını hizmetçilerle kuşatmıştır. Parr, uygunsuz faaliyetleri yüzünden kocasıyla yüzleşmek yerine ona katılmış ve hatta bir keresinde Seymour genç prensesin siyah bir elbisesini "binlerce parçaya ayırırken" Elizabeth'i etkisiz hale getirmek için onu kollarından tutmuştur. Ancak Parr, eşini üvey kızını kucaklarken gördükten sonra bu duruma bir son vermiş, Elizabeth Mayıs 1548'de evlerinden yollanmıştır.

Thomas Seymour yine de kraliyet ailesini kontrol edebilmek için çeşitli oyunlar oynamaya devam etti ve kendisini Kral'ın şahsının mürebbisi olarak atamaya çalıştı. Parr, 5 Eylül 1548'de doğumdan sonra öldüğünde, Elizabeth'e olan ilgisi arttı; onunla evlenmek niyetindeydi. Elizabeth'in Seymour'a düşkün olan mürebbiyesi Kat Ashley, Elizabeth'i onu kocası olarak almaya ikna etmeye çalışmış, Elizabeth'i Seymour'a yazmaya ve "karısının ölümü için onu teselli etmeye" ikna etmeye çabalamış olsa da Elizabeth, Thomas'ın eşinin ölümüne teselliye ihtiyaç duyacak kadar üzülmediğini iddia etmiştir.

Ocak 1549'da Seymour, kardeşi Somerset'i Lord Protector olarak görevden almak, Leydi Jane Gray'i Kral VI. Edward ile evlendirmek ve Elizabeth'i karısı olarak almak için komplo kurmak şüphesiyle tutuklanarak ve Londra Kalesi'ne hapsedilmiştir. Hatfield Evi'nde yaşayan Elizabeth hiçbir suçlamayı kabul etmemiş; prensesin inatçılığı, sorgucusu Sör Robert Tyrwhitt'i çileden çıkarmıştır. Tyrwhitt "Yüzünden onun suçlu olduğunu görüyorum" demiştir. Seymour 20 Mart 1549'da idam edilmiştir.

Kraliçe Mary

Edward 6 Temmuz 1553 tarihinde öldüğünde ölümü gizli tutuldu ve 4 gün sonra yerine Jane Grey geçti. Aslında VIII. Henry'nin vasiyetine göre kraliçenin Mary olması gerekirken Edward veliahdı Jane Grey olarak seçti. İngiliz orduları Mary ve Elizabeth'in üstüne yürüdü. 9 gün sonra İngiliz orduları Mary'nin tarafına geçti. Mary tahta geçtiğinde Jane Grey, Guilford Dudley, Robert Dudley ve John Dudley kuleye kapatıldı. John Dudley vatan hainliği suçundan yargılandı ve idam edildi. Bundan birkaç ay sonra Protestan Lord Thomas Wyatt Elizabeth'in tahta geçmesini öngören bir anlaşmayı Kuleye kapatılan Jane Grey'in babası Henry Grey'e sundu; fakat Henry Grey'in kızına bir şans daha verilmesini istemesi ve bu konuda ısrarcı olmasıyla yeniden Jane Grey'i tahta geçirmeyi amaçlayan bir ayaklanma başlatıldı. İsyanın bastırılmasının ardından kraliçe, Jane Grey'e Katolik olursa affedileceğini söyledi ama adanmış bir Protestan olan Jane Grey bu teklifi kabul etmedi. Babasının iktidar hırsı yüzünden kocası Guilford Dudley ile birlikte idam edildi. Bunun yanında Thomas Wyatt'ın Elizabeth'e yakınlığının bilinmesi isyanda Elizabeth'inde parmağı olduğu dedikodularına yol açtı, Prenses yargılandı ve ev hapsine mahkûm oldu. Bu isyandan sonra Mary'nin Protestan nefreti körüklendi ve ülke çapında Protestan avı başladı. Mary en yakınındakileri bile yargılatmaktan çekinmedi. Bu şekilde Mary ve Elizabeth'in arası iyice açıldı aralarında daha önce görülmemiş bir rekabet ve kıskançlık başladı. Mary aylar sonra İspanya Prensi Felipe ile evlendi. Birkaç ay içinde kraliçe hamilelik belirtileri göstermeye başladı. Halka kraliçenin hamile olduğu duyuruldu. Nisan 1555'te beklenen bebek bir türlü gelmiyordu. Daha sonradan gebeliğin yalancı gebelik veya yumurtalık kanseri olduğu anlaşıldı. Bu durum iki defa tekrarlandı. Kraliçe ile aralarındaki uçurumun artması ile sarayda daha fazla hor görülmeye başlanan Elizabeth çareyi İngiltere kral vekili ve Mary'nin kocası II. Felipe ile yakınlaşmakta buldu, bu şekilde sarayda ayrıcalıklarını yeniden kazandığı gibi II. Felipe'nin kraliçeden soğumasına da sebep oldu. Mary krallığa bir veliaht veremedi. Kendisinden sonra tahta Protestan bir prenses geçmesi olasılığı, yalancı hamilelikleri, kocasının kendinden uzaklaşmasının verdiği üzüntü ile o dönemde İngiltere'nin Büyük Britanya dışında bulunan kolonisi Calais'in Fransızlar ile yapılan savaş sonucu kaybedilmesi Mary'i yatağa düşürdü.

Kraliçelik dönemi

I. Elizabeth taç giyme elbiseleri içinde

Elizabeth dönemi bir paranın ön ve arka yüzü

Kraliçe Mary 17 Kasım'da öldü ve yerine Protestan Prenses Elizabeth tahta geçti. Mary'nin kocası II. Felipe Elizabeth ile evlenmek istedi fakat Elizabeth'in çocukluk aşkı Robert Dudley'e olan zaafı yüzünden evlilik gerçekleşmedi. Elizabeth ilk olarak kiliselerde Mass ayininin uygulanmasını yasakladı, daha sonra kendini İngiltere kilisesinin yöneticisi seçtirdi ve ülkeyi yeniden Protestan döneme döndürdü. Bunun sonucu olarak birçok suikastla burun buruna geldi. Yakın koruması ve kraliyet muhafızları şefi Sir Francis Walsingham'ın uyguladığı politikalar sayesinde bu suikastlardan kurtuldu. Katolik İskoçya'ya karşı Protestan Lordları destekledi, verdiği desteğin deşifre olmasının ardından İskoçya ile savaşa girdi. Bu dönemde İskoçya'nın başında Elizabeth'in babası VIII. Henry'nin kız kardeşi Margaret Tudor'un küçük torunu Mary Stuart vardı. Fransa'nın ölen kralının ardından Mary Stuart'ın annesi Marie Guise'in hanedanın başına geçmesinin ardından Fransa, İngiltere'yi işgal planlarına girişti. Fransa gibi büyük bir güçle savaşa girmenin hata olacağını düşünen Elizabeth baş danışmanı William Cecil'i Fransızlar ile müzakere için İskoçya'ya gönderdi. Müzakerelerden sonuç ancak Sir Francis Walsingham'ın Marie Guise suikastının ardından alındı. Fransızlar işgal planlarından vazgeçerek İskoçya'yı terk ettiler ve Mary Stuart İskoç tahtından indirilerek kuleye kapatıldı, ardından burada planladığı suikast yüzünden vatan hainliği suçundan idam edildi. Böylece Elizabeth taht için alternatif bir Katolik Tudor kanını ortadan kaldırdı. Büyük rakiplerine karşı büyük müttefiklere ihtiyaç duysa da istemediği bir erkekle evlenmeyi reddetti ve bu yönde kendisine baskı yapan baş danışmanı William Cecil'in görevine son verdi ölümüne kadar bekar olması onun bekar kraliçe unvanının almasını sağladı. Çoğu tarihçiye göre o Anglikan kilisesinin annesiydi. Din konusunda her zaman nötr bir siyaset izledi o zamana kadar ülke birçok dini görüşten dolayı çalkantılı bir dönem geçirmişti. Elizabeth çözümü hem Anglikanları hem de Katolikleri mutlu edecek yeni dini yasalarda aradı tabii ki bu girişim pek de başarılı sonuçlanmadı. 1588 yılında II. Felipe'nin İngiltere seferinde Dönemin en büyük ve en güçlü deniz filosu olan İspanyol Armada'nın İngilizler tarafından yakılması Elizabeth'in isminin günümüze kadar unutulmadan gelmesini sağlamıştır. Kraliçe 1603 yılında ülkeyi uzun yıllar tek başına yönettikten sonra öldü, ölüm döşeğinde elinde Robert Dudley'in kendisine yazmış olduğu mektubun bulunduğu rivayet edilir.

İlgili filmler

• Elizabeth (1998)
• Elizabeth: Altın Çağ (2007)
• The Tudors (2007)
• Boleyn Kızı (2008)
• Reign (2017)
• Mary Queen of Scots (2018)
• Becoming Elizabeth (2022)